ΧΟΛΟΛΙΘΙΑΣΗ: ΜΙΑ ΝΟΣΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

 Η χοληδόχος κύστη είναι ένα μικρό, σχήματος αχλαδιού όργανο δίπλα στο συκώτι, που σαν κύριο σκοπό έχειτην αποθήκευση της χολής  και  τη διοχέτευσή της μετά τη λήψη των γευμάτων στο λεπτό μας έντερο, για τη βοήθεια της διαδικασίας της πέψης.

Η χολή είναι ένα κιτρινοπράσινου χρώματος υγρό, που παράγεται από το συκώτι και σαν κύριες λειτουργίες έχει την πέψη και απορρόφηση των λιπών, την απέκκριση τοξικών και άχρηστων ουσιών που το ήπαρ έχει μεταβολίσει, καθώς επίσης και το μεταβολισμό της χοληστερόλης.

Όταν λέμε χολολιθίαση εννοούμε το σχηματισμό λίθων μέσα στη χοληδόχο κύστη ή μέσα στα χοληφόρα αγγεία (ενδοηπατικά και εξωηπατικά). Οι χολόλιθοι διακρίνονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: α) τους χοληστερινικούς χολόλιθους, που σαν κύριο συστατικό έχουν την χοληστερίνη και αποτελούν το 80% των χολόλιθων στο δυτικό κόσμο και β) τους έγχρωμους (μαύρους και καφέ) χολόλιθους, που σαν βασικό συστατικό έχουν το χολερυθρινικό ασβέστιο και αποτελούν το 20% των χολόλιθων. Αυτοί οι τελευταίοι σχετίζονται με συγκεκριμένες νόσους και καταστάσεις, όπως είναι οι αιμολυτικές αναιμίες, η κίρρωση, οι νόσοι του τελικού ειλεού και οι λοιμώξεις των χοληφόρων.

Οι χοληστερινικοί χολόλιθοι, αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των χολόλιθων στο δυτικό κόσμο και τα συμπτώματα ή οι επιπλοκές που μπορούν να προκαλέσουν, ορίζονται ως χολολιθιασική νόσος. Η χολολιθιασική νόσος αποτελεί μια από τις πιο συχνές και κοστοβόρες νόσους του Δυτικού Πολιτισμού. Υπολογίζεται ότι το 10-15% των Αμερικανών και Ευρωπαίων, δηλαδή περίπου 100 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν χοληστερινικούς χολόλιθους, ενώ η χολολιθιασική νόσος και οι επιπλοκές της κοστίζουν πάνω από 6 δισεκατομμύρια $ ετησίως στις Η.Π.Α., αποτελώντας τη δεύτερη πιο συχνή νόσο του γαστρεντερικού συστήματος μετά τη ΓΟΠΝ (γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσος). Οι χοληστερινικοί χολόλιθοι απαντώνται με πολύ μικρή συχνότητα στην Αφρική και τη Ν.Α Ασία, ενώ η επίπτωσή τους έχει αυξηθεί δραματικά στην Κίνα και την Ιαπωνία, που κάποτε ήταν πολύ σπάνιοι, γεγονός που έχει αποδοθεί στις ¨δυτικού τύπου¨διατροφικές συνήθειες που έχουν υιοθετήσει οι λαοί αυτοί από τη δεκαετία του 1970 και μετά.

Η χολολιθίαση είναι συνήθως νόσος ασυμπτωματική, καθώς μόνο το ένα τρίτο των ατόμων θα εμφανίσουν συμπτώματα ή επιπλοκές. Το κλινικό φάσμα της νόσου είναι μεγάλο και εκτείνεται από απλά, χωρίς επιπλοκές επεισόδια κολικού χοληφόρων, πιο σοβαρές εκφάνσεις της νόσου, όπως οξεία χολοκυστίτιδα, χοληδοχολιθίαση, χολαγγειίτιδα, παγκρεατίτιδα ως και σοβαρότατες και θανατηφόρες επιπλοκές. Η διάγνωση της νόσου γίνεται με το ιστορικό, την κλινική εξέταση και ένα απλό υπερηχογράφημα κοιλίας. Όταν οι χολόλιθοι έχουν βρεθεί σε τυχαίο υπερηχογραφικό έλεγχο συνήθως δε θα πρέπει να υπόκεινται σε θεραπευτικές παρεμβάσεις. Όταν δώσουν συμπτώματα ή προκαλέσουν επιπλοκές θα πρέπει να χειρουργούνται, είτε με λαπαροσκοπική ή με ανοιχτή χολοκυστεκτομή.

Η χολολιθιασική νόσος είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, που στη αιτιοπαθογένεσή της φαίνεται να συμβάλλουν αρκετοί μηχανισμοί, όπως ο υπερκορεσμός της χολής από χοληστερίνη, η επαυξημένη πυρηνοποίησηχοληστερινικών κρυστάλλων, η διαταραγμένη κινητικότητα της χοληδόχου κύστεως, η χολική στάση, η υποκινητικότητα του λεπτού εντέρου. Πλείστοι προδιαθεσικοί παράγοντες έχουν συσχετιστεί με το σχηματισμό χολόλιθων, τους οποίους μπορούμε να τους διακρίνουμε σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τουςμη τροποποιήσιμους και τους τροποποιήσιμους.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν παράγοντες, οι οποίοι δεν μπορούν να τροποποιηθούν από κάποιον, γεννιόμαστε και πεθαίνουμε με αυτούς και άρα δεν μπορούμε να αλλάξουμε κάτι στην καθημερινότητά μας για να μειώσουμε την πιθανότητα σχηματισμού των χολόλιθων. Αυτοί είναι

• Το θήλυ φύλο
• Η προχωρημένη ηλικία
• Η φυλή, η εθνικότητα και το οικογενειακό ιστορικό

Έχει παρατηρηθεί, ότι οι γυναίκες εμφανίζουν τουλάχιστο σε διπλάσια συχνότητα χολόλιθους από τους άνδρες. Σημαντικό ρόλο σε αυτό φαίνεται να παίζουν οι γυναικείες ορμόνες (οιστρογόνα και προγεστερόνη), παρατήρηση που ενισχύεται και από την αυξημένη επίπτωση χολόλιθων κατάτη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σημαντικός προδιαθεσικός παράγοντας είναι η ηλικία, καθώς όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνει και η επίπτωση της νόσου. Έχει παρατηρηθεί, ότι μια λευκή γυναίκα ηλικίας 70 ετών έχει 50% πιθανότητα για χολολιθίαση. Τέλος, αυτοί που έχουν θετικό οικογενειακό ιστορικό, η λευκή φυλή και κυρίως οι γηγενείς Αμερικάνοι (Ινδιάνοι) παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα σχηματισμού χολόλιθων.

Ποιοι είναι, όμως οι τροποποιήσιμοι προδιαθεσικοί παράγοντες, αυτοί δηλαδή που μπορούμε να απαλείψουμε ή να ενισχύσουμε στην καθημερινή μας ζωή, ώστε να μειώσουμε την πιθανότητα εμφάνισης της χολολιθιασικής νόσου;

1) Παχυσαρκία: έχει παρατηρηθεί 7πλάσια πιθανότητα σχηματισμού χολόλιθων σε άτομα με BMI>45 από ότι σε αυτούς με BMI<25. Επίσης, σημαντικότερο ρόλο φαίνεται να παίζει η κεντρικού τύπου παχυσαρκία.

2) Ταχεία απώλεια σωματικού βάρους: η ταχεία απώλεια βάρους, η συχνή κυκλική εναλλαγή βάρους (απώλεια και επανάκτηση κιλών) και οι βαριατρικές επεμβάσεις (χειρουργεία για παθογόνο παχυσαρκία) αποτελούν ευνοϊκούς παράγοντες για σχηματισμό χολόλιθων.

3) Υπερτριγλυκεριδαιμία: η αύξηση των τριγλυκεριδίων του αίματος και η μειωμένη HDL (καλή χοληστερόλη) ευνοούν τον υπερκορεσμό της χολής σε χοληστερόλη και το σχηματισμό χολόλιθων.

4) Φάρμακα: πολλά φάρμακα προδιαθέτουν στο σχηματισμό χολόλιθων (π.χ. τα αντισυλληπτικά, το αντιβιοτικό κεφτριαξόνη), ενώ άλλα προφυλάσσουν, όπως τα αντιλιπιδαιμικά (φιβράτες και στατίνες).

5) Δίαιτα: η δίαιτα φαίνεται, ότι παίζει σημαντικότατο ρόλο ως προς την παθογένεση των χολόλιθων ή την πρόκληση προδιαθεσικών για χολόλιθους νόσων και καταστάσεων. Δίαιτα, με αυξημένη πρόσληψη θερμίδων, πλούσια σε κορεσμένα λίπη, επεξεργασμένους, ραφιναρισμένους  υδατάνθρακες, κόκκινο κρέας και αλάτι φαίνεται να σχετίζεται θετικά με σχηματισμό χολόλιθων. Αντίθετα δίαιτα με ακόρεστα, φυτικά λίπη, υψηλή πρόσληψη φυτικών ινών, ασβεστίου και βιταμίνης Cπαρουσιάζει προστατευτική δράση. Η μέτρια κατανάλωση καφέ και η μικρή κατανάλωση αλκοόλ επίσης φαίνεται να ασκούν προστατευτική δράση.

6) Κάπνισμα: προδιαθέτει σε χολολιθίαση, μειώνοντας την HDLκαι μειώνοντας το σχηματισμό προσταγλανδινών στη χοληδόχο κύστη.

7) Καθιστικός τρόπος ζωής: η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα χολολιθιασικής νόσου, μέσω διαφόρων μηχανισμών, όπως είναι η αύξηση του σωματικού βάρους, η διαταραχή των λιπιδίων, ο αυξημένος χρόνος διάβασης των τροφών στο έντερο και η μειωμένη κινητικότητα της χοληδόχου κύστεως.

Προτεινόμενα μέτρα για μείωση επίπτωσης της χολολιθίασης

• Σταδιακή απώλεια σωματικού βάρους. Δε συνιστάται ταχεία απώλεια σωματικού βάρους, ενώ σε άτομα που θα υποβληθούν σε βαριατρικές επεμβάσεις συνιστάται προφυλακτική χορήγηση ουρσοδεσοξυχολικού οξέος.
• Δίαιτα υψηλή σε φυτικές ίνες, βιταμίνη C, ασβέστιο, ακόρεστα λίπη και ω3 λιπαρά οξέα (φρούτα, λαχανικά, ξηροί καρποί, όσπρια, δημητριακά, ψάρι).
• Αποφυγή φαγητών με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη, επεξεργασμένα σάκχαρα, αλάτι, κόκκινο κρέας (αποφυγή λιπαρών, τηγανιτών, προκατασκευασμένων φαγητών τύπου fastfood, γλυκών, αναψυκτικών).
• Μικρή κατανάλωση καφέ και αλκοόλ (κρασί, μπίρα προτιμώνται) επιτρέπεται και φαίνεται να ασκεί ευεργετική δράση.
• Συνιστάται κατανάλωση μικρών σε ποσότητα και συχνών γευμάτων (ανά 3-5 ώρες). Να αποφεύγεται μακρό χρονικό διάστημα νηστείας (άνω των 5 ωρών).
• Διακοπή καπνίσματος.
• Φυσική άσκηση. Περπάτημα ή ελαφρύ τρέξιμο μισή ώρα την ημέρα 4-5 φορές την εβδομάδα.
• Αντιλιπιδαιμική αγωγή σε άτομα με παθολογικές τιμές χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων.
• Προφυλακτική χορήγηση ασπιρίνης δρα προστατευτικά για το σχηματισμό χολόλιθων, αλλά συνιστάται μόνο σε άτομα με υψηλό δείκτη καρδιαγγειακού κινδύνου.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ-ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΟΣ